بررسی کیفیت دانه و صفات فیزیولوژیک مرتبط با تحمل به تنش شوری در لاین های اصلاحی تریتیکاله

تنش شوری از مهم ترین تنش های غیر زنده است که موجب کاهش عملکرد بسیاری از گیاهان می شود. تریتیکاله (x. triticosecale wittmack) موفق ترین غله ساخت بشر است که با هدف حصول غله ای با کیفیت برتر والد گندم و دارای تحمل به تنش های زنده و غیر زنده والد چاودار ایجاد شده است. به منظور بررسی خصوصیات فیزیولوژیک و کیفیت دانه هیجده لاین تریتیکاله مشتمل بر نه لاین دابل هاپلوئید و نه لاین 8f خواهری در مقایسه با دو رقم گندم (روشن و کویر) در شرایط بدون تنش و تنش شوری، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در هر دو شرایط محیطی (عدم تنش و تنش شوری) در سال زراعی 1388-1387 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان با بافت خاک لومی رسی سیلتی انجام شد. کرت های آزمایشی تا اواسط مرحله به ساقه روی43) (zadoks به طور یکسان آبیاری شدند و پس از آن تیمار تنش شوری (175 میلی مولار کلرید سدیم معادل ضریب هدایت الکتریکی 15 دسی زیمنس بر متر) اعمال شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ های مورد مطالعه برای کلیه صفات ارزیابی شده، اختلاف معنی دار وجود داشته است. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده ها نشان داد که تنش شوری تأثیر معنی دار بر کلیه صفات داشته است. مقایسات متعامد نشان دهنده برتری تریتیکاله نسبت به گندم از لحاظ بیشتر صفات فیزیولوژیک و عملکرد در هر دو شرایط محیطی بود ولی از لحاظ صفات مرتبط با کیفیت دانه، گندم برتری داشت. رقم کویر در هر دو شرایط محیطی از بالاترین محتوای پروتئین دانه برخوردار بود به طوری که در شرایط بدون تنش و تنش شوری به ترتیب دارای 20/15 و 93/17 درصد محتوای پروتین بود. در هر دو شرایط محیطی، نتایج گویای فعالیت بیشتر آنزیم های آنتی-اکسیدان آسکوربات پراکسیداز، گلوتاتیون ردوکتاز و سوپر اکسید دیسموتاز در لاین های تریتیکاله نسبت به ارقام گندم بود. ضمن این که پراکسیداسیون لیپید در لاین های تریتیکاله بسیار کمتر بود. در هر دو شرایط محیطی همبستگی عملکرد با مساحت برگ پرچم، وزن خشک پدانکل و محتوای نسبی آب برگ مثبت و معنی دار و با محتوای پروتئین دانه، حجم رسوب sds و محتوای گلوتن منفی و معنی دار بود. تحت شرایط تنش شوری لوله ای شدن برگ همبستگی مثبت و معنی-داری با عملکرد دانه داشت. همبستگی کاهش عملکرد دانه ناشی از تنش با میزان پرولین تولید شده تحت شرایط تنش شوری، منفی و معنی دار بود که حاکی از نقش مثبت پرولین در تحمل به شوری بوده است. تجزیه به عامل ها در شرایط بدون تنش و تنش شوری به ترتیب منجر به شناسایی 9 و 10 عامل شد که در شرایط بدون تنش 1/89 درصد و در شرایط تنش شوری 2/91 درصد از کل تغییرات را توجیه نمودند. نتایج رگرسیون مرحله ای برای عملکرد دانه نشان داد که 92 درصد از تغییرات عملکرد دانه در شرایط بدون تنش توسط 5 صفت محتوای پروتئین، مساحت برگ پرچم، گلوتنین، طول پدانکل و محتوای فیبر و در شرایط تنش شوری 1/84 درصد از تغییرات عملکرد دانه از طریق 4 صفت وزن خشک پدانکل، محتوای خاکستر، گلوتنین و مساحت برگ پرچم توجیه می شود. نتایج رگرسیون مرحله ای برای محتوای پروتئین نشان داد که در شرایط بدون تنش 5 صفت محتوای گلوتن خشک، محتوای خاکستر، طول برگ پرچم، طول پدانکل و وزن دانه 9/94درصد از تغییرات پروتئین دانه و در شرایط تنش شوری، 4 صفت حجم رسوب sds، زاویه برگ پرچم، گلوتنین و محتوای نسبی آب برگ 1/84 درصد از تغییرات پروتئین دانه را توجیه نمودند. لاین دابل هاپلوئید شماره 11 از محتوای نسبی آب برگ، طول ریشک، طول و وزن خشک پدانکل و عملکرد دانه برتری در شرایط بدون تنش برخوردار بود و به عنوان ژنوتیپ برتر تحت شرایط عادی شناخته می شود. تریتیکاله لاین 8f شماره 6 با کمترین کاهش عملکرد ناشی از تنش شوری و بالاترین محتوای پرولین تحت هر دو شرایط محیطی و بیشترین میزان فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز متحمل ترین ژنوتیپ از لحاظ تنش شوری مزرعه ای در مطالعه حاظر بود.